De voorzitter van het Europees Parlement, David Sassoli, reageerde vandaag als eerste in Brussel op de verkiezingswinst van de Duitse SPD en kanselierskandidaat Olaf Scholz. ,,Gefeliciteerd met je zege", twittert de Italiaan en sociaaldemocraat.
Met een verwijzing naar de coronacrisis schrijft Sassoli: ,,Na deze historische crisis is er geen tijd te verliezen. Europa heeft een sterke en betrouwbare partner in Berlijn nodig om onze gezamenlijke inzet voor een sociaal en groen herstel voort te zetten."
Ze moeten nog uitvechten wie van hen de nieuwe bondskanselier wordt, maar over één ding zijn kanshebbers Olaf Scholz (SPD) en Armin Laschet (CDU/CSU) het eens: Duitsland moet zo snel mogelijk een nieuwe regering hebben. ,,We zullen er alles aan doen om klaar te zijn voor Kerstmis'', aldus Scholz.
© AFP — Kanshebber op het bondskanselierschap Olaf Scholz heeft haast. In het Duitse parlement mag de komende jaren naar verwachting een recordaantal parlementariërs plaatsnemen. De kiesraad voorspelt na bekendmaking van de voorlopige verkiezingsuitslag dat de Bondsdag straks 735 zetels heeft. Dat zijn er nu nog 709 en dat is ook al een record.
Dat het aantal zetels in de Bondsdag steeds verandert, heeft te maken met het Duitse kiesstelsel. Duitsers stemmen bij de parlementsverkiezingen twee keer: op een kandidaat in hun kiesdistrict (de 'Erststimme') en op een landelijke partij. Die tweede stem, de 'Zweitstimme', bepaalt de zetelverhouding tussen partijen in de Bondsdag en daarmee ook de machtsverhoudingen in de Duitse politiek.
Het parlement telt in principe 598 zetels, maar het kan voorkomen dat een partij via de tweede stem niet genoeg zetels krijgt voor alle kandidaten die rechtstreeks zijn verkozen. Dat moet dan worden rechtgetrokken. Dat kan weer tot gevolg hebben dat ook andere partijen recht hebben op meer zetels omdat de zetelverhouding die via de Zweitstimme is vastgesteld wel moet kloppen.
De Duitse socialistische partij Die Linke (Links) krijgt toch een plek in de Bondsdag, ook als het de kiesdrempel niet haalt. Duitse media berichten dat zeker drie parlementariërs van de partij rechtstreeks zijn gekozen in hun kiesdistricten.
Duitse partijen komen in principe alleen in het parlement als ze minstens 5 procent van de stemmen krijgen. Die Linke, die wordt gezien als de meest linkse partij in het parlement, blijft in voorlopige uitslagen steken op 4,9 procent van de stemmen.
Het Duitse kiessysteem geeft partijen die de kiesdrempel niet halen de mogelijkheid om toch in de Bondsdag te komen. Duitsers stemmen twee keer: rechtstreeks op een kandidaat in hun kiesdistrict en op een landelijke partijlijst. Dat systeem garandeert dat alle kiesdistricten zijn vertegenwoordigd in het parlement. Een partij met minstens drie rechtstreeks gekozen kandidaten is verzekerd van een plek in de Bondsdag.
Tessa Ganserer, een transgender-parlementskandidaat uit Neurenberg in Beieren, lijkt te worden gekozen in de Bondsdag in Berlijn. Ganserer zit al sinds 2013 in het regionale parlement van de Duitse deelstaat zit en doet mee namens de Groenen.
Ze kreeg 22,6 procent van de stemmen. De 44-jarige Ganserer zei tegen een lokale omroep in Beieren dat ze 'een superresultaat' heeft behaald. Ze beschouwt dat resultaat als een indicatie dat Duitsland een open en tolerant land is.De SPD heeft de parlementsverkiezingen in Duitsland gewonnen. De centrumlinkse partij was goed voor 25,7 procent van de stemmen en bleef daarmee de CDU/CSU nipt voor. De conservatieven behaalden uiteindelijk 24,1 procent. De Groenen eindigden op de derde plaats met 14,8 procent.
De SPD steeg voor het eerst in jaren en de Groenen behaalden zelfs het beste resultaat uit hun geschiedenis. De CDU/CSU zakte na 16 jaar regering van bondskanselier Angela Merkel naar een absoluut dieptepunt. Nooit eerder vergaarden de conservatieven zo'n klein percentage van de stemmen. Ten opzichte van vier jaar geleden verloren ze liefst 8,8 procentpunt.
De liberale partij FDP won licht en kwam uit op 11,5 procent, de rechts-populistische AfD verloor 2,3 procentpunt en eindigde op 10,3 procent van de stemmen. Die Linke zakte naar 4,9 procent en belandde daarmee onder de kiesdrempel van 5 procent.
De AfD is de grootste partij in de oostelijke Duitse deelstaat Thüringen geworden. Na een eerste telling van de stemmen die zondag zijn uitgebracht tijdens de landelijke verkiezingen staan de rechts-populisten op 24,0 procent van de stemmen. De centrumlinkse SPD is goed voor 23,4 procent, de CDU behaalt met 16,9 procent plek drie.
Die Linke, de partij waartoe de regionale premier Bodo Ramelow behoort, zakte naar 11,4 procent van de stemmen. De liberale partij FDP komt uit op 9,0 procent en de Groenen 6,6 procent. De opkomst in Thüringen was met 74,9 procent ongeveer gelijk aan die in 2017.
De AfD behaalt volgens prognoses landelijk gezien tussen de 10 en 11 procent van de stemmen.
Ook in de laatste prognoses van de Duitse verkiezingsuitslag blijft het spannend tussen de centrumlinkse SPD en de conservatieve CDU/CSU. Maar de sociaaldemocraten behouden volgens de Duitse omroepen ZDF en ARD een voorsprong van zo'n 1,5 procentpunt.
Volgens de ARD kan de SPD van kanselierskandidaat Olaf Scholz rekenen op 25,8 procent van de stemmen. De CDU/CSU van Armin Laschet staat op 24,1 procent. In deze nieuwe prognose heeft de SPD haar voorsprong sinds begin van de avond uitgebouwd.
Het tegenoverstelde gebeurde in de prognose van ZDF. Die omroep meldt nu dat de SPD op 26,0 procent van de stemmen uitkomt, tegen 24,2 procent voor de CDU/CSU. De laatstgenoemde partij is het in deze prognose lichtelijk beter gaan doen in de loop van de avond.
De Groenen volgen op de derde plaats met rond de 14,5 procent van de stemmen. De liberale partij FDP staat op zo'n 11,5 procent, de rechts-populistische AfD op 10,5 en Die Linke haalt de kiesdrempel van 5 procent mogelijk net wel of net niet.
De exitpolls hebben ervoor gezorgd dat het land in politieke onzekerheid verkeert. Zowel de vooralsnog grootste partij SPD (25-26 procent) als de CDU/CSU (24-25 procent) wil een nieuwe regeringscoalitie vormen en daarvoor de bondskanselier leveren.
Wel is duidelijk dat deze verkiezingen het Duitse politieke landschap drastisch veranderd hebben. Na zestien jaar te zijn geleid door bondskanselier Angela Merkel is de conservatieve unie CDU/CSU ingestort. De zusterpartijen verloren zo'n 8 procent ten opzichte van 2017 en boekten het slechtste verkiezingsresultaat sinds de Tweede Wereldoorlog.
De centrumlinkse SPD en De Groenen lijken de grote winnaars van deze verkiezingen te worden, met respectievelijk ongeveer 5 en 6 procent winst ten opzichte van 2017.
Nu ook verschillende andere kleinere partijen het goed doen, zullen de onderhandelingen om een levensvatbare coalitie te vormen waarschijnlijk lang duren. De gedachten gaan dan ook al terug naar 2017, toen het Duitsland vijf en een halve maand kostte om een nieuwe regering te vormen.
Het meest voor de hand ligt een coalitie van de SPD, De Groenen en de liberale FDP, de voorkeur van SPD-leider en beoogd bondskanselier Olaf Scholz, ervan uitgaande dat de sociaaldemocraten hun voorspelde voorsprong vasthouden. De liberalen zouden echter het liefst met de CDU/CSU in de regering stappen.
Mocht de CDU/CSU van leider Armin Laschet alsnog als grootste uit de stembussen rollen, dan zal die partij vermoedelijk eerst proberen de krachten te bundelen met de Groenen en de FDP. FDP-leider Christian Lindner heeft voor de verkiezingen gezegd dat zo'n coalitie er "makkelijker uitziet dan met de SPD en de Groenen". Zondagavond opperde Lindner nog een andere mogelijkheid: De Groenen en FDP samen zouden kunnen beslissen wie van de twee grote partijen ze steunen. De verwachting is dat De Groenen dan voor de SPD opteren.
Dan is er nog de 'terugvaloptie' voor de SPD in het geval dat de liberalen dwarsliggen: een coalitie met De Groenen en Die Linke, de kleinere linkse partij van het land. Dit hangt ervan af of Die Linke de kiesdrempel van 5 procent haalt, wat nog onduidelijk is. Zo'n coalitie zou bovendien omstreden zijn, gezien het verzet van Die Linke tegen het Duitse lidmaatschap van de NAVO en de inzet van Duitse troepen in het buitenland.
In geval van nood is er altijd nog de mogelijkheid van opnieuw een grote coalitie tussen de CDU/CSU en de SPD, net als in 2017. Dat leidde destijds tot een bittere interne strijd binnen de SPD. Met Scholz als kanselier zou het sentiment binnen de SPD anders kunnen zijn, maar het zal zeker niet tot gejuich leiden onder de sociaaldemocraten. Laschet sloot de mogelijkheid daarentegen tijdens de campagne niet uit.
Het verwachte forse verlies van de conservatieve unie CDU/CSU bij de Duitse verkiezingen zou te wijten zijn aan een 'historisch zwakke kandidaat', een verzwakt partij-imago en een gebrek aan expertise binnen de partij. Dat is de belangrijkste conclusie van een zondag gepubliceerde verkiezingsanalyse door de Forschungsgruppe Wahlen, een onderzoeksgroep die de berichtgeving van de Duitse omroep ZDF ondersteunt.
Daarentegen zou de SPD juist geprofiteerd hebben van een versterkte partijreputatie na vier jaar lang een betrouwbare coalitiepartner van de CDU/CSU te zijn geweest onder bondskanselier Angela Merkel. Daardoor groeide het politieke vertrouwen vertrouwen in de SPD en diens leider Olaf Scholz, de enige kandidaat aan wie kiezers 'kanselierskwaliteiten' zouden toeschrijven.
67 procent van de Duitsers ziet Scholz als een potentiële regeringsleider, becijferde de Forschungsgruppe Wahlen. Slechts 29 procent ziet dit in CDU-leider Armin Laschet, en maar 23 procent in De Groenen-leider Annalena Baerbock.
Volgens de verkiezingsanalyse verloor de unie haar kiezersblok van 60-plussers, die in 2017 nog 41 procent van haar kiezers vormden, maar nu nog maar 34 procent. Dit jaar stemden evenveel 60-plussers op de SPD als op de CDU/CSU.
Volgens de analyse wijzen de Duitsers een nieuwe grote coalitie af. Een meerderheid van 55 procent geeft de voorkeur aan een door de SPD geleide regering boven een door de CDU/CSU geleide regering (36 procent).
Christian Lindner, de leider van de liberale FDP, vindt dat zijn partij zijn positie heeft 'versterkt' in Duitsland. Naar verwachting hebben de liberalen zondag zo'n 11,7 procent van de stemmen gekregen, 1 procentpunt meer dan bij de parlementsverkiezingen van 2017.
Tegen de televisiezender ZDF zei Lindner zondagavond dat de FDP zich stevig heeft gevestigd door in opeenvolgende verkiezingen dubbele cijfers te halen.
Lindner hield zich op de vlakte over coalitieonderhandelingen na de verkiezingen. De liberalen kunnen zowel de sociaaldemocratische SPD als de conservatieve CDU/CSU aan een meerderheid helpen. Beide partijen zijn verwikkeld in een nek-aan-nekrace en leiders van de CDU/CSU hebben zich openlijk uitgesproken voor een coalitie met de FDP en De Groenen.
Lindner zei over deze zogeheten Jamaica-coalitie dat een regering met de conservatieven het meest voor de hand ligt voor zijn partij en dat dit een gesprek is dat gevoerd moet worden. Maar verwijzend naar de SPD liet hij erop volgen dat 'democratische partijen nooit elkaar moeten uitsluiten voor gesprekken'.
Markus Söder, de minister-president van de Duitse deelstaat Beieren en de leider van de CSU, vindt dat de conservatieve unie CDU/CSU ook de volgende Duitse regering moet leiden. Dit ondanks het naar verwachting tegenvallende verkiezingsresultaat.
Op een partijbijeenkomst in Berlijn sprak Söder zich zondagavond uit voor een door de conservatieven geleide coalitie met De Groenen en de liberale FDP. ,,Wij geloven heilig in het idee van een Jamaica-coalitie", aldus Söder, in een verwijzing naar de kleuren van de drie partijen die samen de Jamaicaanse vlag vormen. De volgende bondskanselier moet volgens hem Armin Laschet zijn, de leider van de CDU/CSU.
Ook in de laatste prognoses van de Duitse verkiezingsuitslag blijft het spannend tussen de centrumlinkse SPD en de conservatieve CDU/CSU. Maar de sociaaldemocraten behouden volgens de Duitse omroepen ZDF en ARD hun voorsprong.
Volgens de ARD kan de SPD van kanselierskandidaat Olaf Scholz rekenen op 25,5 procent van de stemmen. De CDU/CSU van Armin Laschet staat op 24,5 procent. In deze nieuwe prognose heeft de SPD haar voorsprong licht uitgebouwd.
Het tegenoverstelde gebeurde in de prognose van ZDF. Die omroep meldt nu dat de SPD op 25,9 procent van de stemmen uitkomt, tegen 24,5 procent voor de CDU/CSU. Daar zijn de partijen juist naar elkaar toe gekropen.
De rechts-populistische AfD heeft een 'solide resultaat' behaald, zei partijleider Tino Chrupalla. Volgens exitpolls zal de AfD tussen de 10 en 11 procent van de stemmen krijgen. Daarmee haalt de partij voor de tweede keer ruimschoots de kiesdrempel van 5 procent om het parlement te betreden.
Wel lijkt het erop dat de AfD in deze verkiezingen gaat verliezen ten opzichte van 2017, toen de partij nog 12,6 procent van de stemmen kreeg.
Chrupalla beaamde dat het doel van de AfD om traditionele partijen uit het parlement te werken, niet gehaald was. Hij toonde zich desalniettemin tevreden met het verwachte resultaat. ,,We hebben een kerngroep van kiezers en die hebben we behouden."
De leider van De Groenen in Duitsland, Annalena Baerbock, is blij met het 'historische resultaat' dat haar partij lijkt te hebben behaald in de Duitse parlementsverkiezingen. Volgens Baerbock heeft haar partij voor het eerst de mogelijkheid om ,,als leidende kracht het land vorm te geven".
In de exitpolls staan De Groenen op zo'n 15 procent. Bij de vorige Bondsdagverkiezingen behaalde de partij nog 8,9 procent van de stemmen. In peilingen eerder in het jaar scoorden De Groenen nog aanmerkelijk beter en Baerbock erkende dat ze fouten heeft gemaakt in haar campagne.
,,We wilden meer", zei ze op het verkiezingsfeest van haar partij, waar ze door spreekkoren werd verwelkomd. Dat dat niet is gelukt, is haar fout, aldus de leider.
Met de verwachte 15 procent kunnen De Groenen echter een sleutelpositie innemen bij coalitieonderhandelingen. ,,Dit land heeft een klimaatregering nodig", zei Baerbock. ,,Daarvoor strijden we nu met jullie allemaal verder."
© Getty Images — Annalena Baerbock. Olaf Scholz, de leider van de Duitse centrumlinkse partij SPD, heeft verheugd gereageerd op de exitpolls. Volgens hem wil een groot deel van de kiezers dat hij de nieuwe bondskanselier van Duitsland wordt, zo zei hij ruim een uur na het sluiten van de stembussen.
,,Natuurlijk ben ik blij met de verkiezingsuitslag", zei Scholz zondagavond in Berlijn. Volgens hem is de verwachte uitslag een 'groot succes' voor de SPD. Zijn partij heeft in een van de grote exitpolls een minimale voorsprong op de CDU/CSU van vertrekkend bondskanselier Angela Merkel.
© AFP — Olaf Scholz. CDU/CSU-leider Armin Laschet wil ondanks het verwachte teleurstellende verkiezingsresultaat toch een regering vormen, zei hij op een partijbijeenkomst. Laschets partij kan volgens exitpolls op slechts 24 tot 25 procent van de stemmen rekenen. Dat is een fors verlies ten opzichte van de verkiezingen van 2017.
Laschet zei dat een stem op zijn partij een stem tegen een door links geleide regering is. Hij bepleitte een regeringscoalitie van drie partijen met ,,oog voor het milieu en de financiën" en gaf aan bereid te zijn een dergelijke regering als bondskanselier te leiden.
© Getty Images — Armin Laschet. Paul Ziemiak, de secretaris-generaal van Angela Merkels CDU, noemt de verwachte verkiezingsuitslag in Duitsland een 'bitter verlies'. Het lijkt het slechtste resultaat dat de conservatieven ooit hebben behaald bij de Bondsdagverkiezingen.
Tegen televisiezender ARD zei Ziemiak dat het 'pijn doet' en dat het 'een lange kiesavond zal worden'. Hij zei ook dat er een mogelijkheid blijft om een 'toekomstcoalitie' te vormen met de FDP (11 procent) en De Groenen (15 procent). Deze combinatie wordt ook wel de Jamaica-coalitie genoemd, naar de kleuren van de deelnemende partijen.
© Hauke-Christian Dittrich/dpa-Poo — Paul Ziemiak. De Duitse sociaaldemocraten (SPD) hebben volgens partijvoorzitter Lars Klingbeil zondag een 'duidelijk mandaat om te regeren' gekregen, zo stelde hij op televisiezender ZDF. Die uitspraak baseerde hij op exitpolls.
,,We hebben ons als SPD terug geknokt", zei Klingbell tegen ZDF. ,,De SPD heeft duidelijk het mandaat om te regeren. Wij willen dat Olaf Scholz kanselier wordt."Terwijl Duitse kiezers nog twee uur hadden om een stem uit te brengen, maakte de partijleider van de Freie Wähler (de Vrije Kiezers) Hubert Aiwanger al een exitpoll openbaar via Twitter. De Duitse kieswet verbiedt dat voorlopige resultaten worden gepubliceerd, voordat de stembureaus gesloten zijn.
Duitse opiniepeilers sturen gedurende de dag hun voorlopige resultaten naar de verschillende partijbureaus, zodat die zich kunnen voorbereiden op de uitslag. Deze peilingen mogen ze niet naar buiten brengen.
Even na 16.00 uur vroeg Aiwanger de kiezers om hun 'laatste stemmen aan ons' te geven. Daarbij publiceerde hij een grafiekje met prognoses. De Freie Wähler stonden hierin net iets onder de kiesdrempel van 5 procent.
Aiwanger verwijderde zijn tweet, zodra hij begreep dat hij iets verkeerds had gedaan, maar zijn bericht riep alom verontwaardiging op. Aiwanger zou de kiezers hebben proberen te beïnvloeden. Volgens Duitse media loopt de partijleider het risico op een boete van 50.000 euro.
Volgens de officiële exitpolls hebben de Freie Wähler de kiesdrempel overigens niet gehaald.
© Armin Weigel/dpa — Hubert Aiwanger.
